22 en 23 februari 2025 gaf Han de Wit bij Jewel Heart les over de vereniging van shamatha en vipassana. "We proberen niet de verlichting te vinden maar te onderzoeken waarom we niet verlicht zijn." Lees de persoonlijke impressies van Suzanne, Wiek en Willeke, over lange stiltes, trage passen, stroom en branding, zien of zijn...
Suzanne vertelt: Ik had me opgegeven voor het lesweekend met Han de Wit, omdat ik graag wat meer wil gaan doen met meditaties die gericht zijn op 'de geest temmen' ...
Willeke vertelt: Dit weekend over shamatha en vipassana deed me denken aan de beoefening van zen ...
Suzanne vertelt:
Ik had me opgegeven voor het lesweekend met Han de Wit, omdat ik graag wat meer wil gaan doen met meditaties die gericht zijn op 'de geest temmen', beter begrijpen waar dit om gaat. In het lesgroepje met Naomi Schieman hebben we een tijd geleden al eens het transcript GOM van Gelek Rimpoche behandeld, maar het leefde nog niet echt bij mij. Nu meer. Mocht regelmatig mediteren goed zijn voor je fysieke en geestelijke gezondheid, dan was dit in het geval van Han de Wit goed te merken.
Het doel van shamatha-meditatie
Wat ik onthouden heb, is dat het gaat om 'goed opletten wat er gebeurt in je geest'. Dus waakzaam zijn. Gedachten komen op, die merk je op en parkeer je en je richt je aandacht weer op je ankerpunt (als je dat nodig hebt, bijvoorbeeld je ademhaling). Op dat moment ben je even 'wakker', dit geeft ruimte of vrijheid. Het gaat erom je gedachten te zien en niet je gedachten te zijn. Als je in gedachten bent, ben je feitelijk afwezig en dat is het tegenovergestelde van wat je wilt bereiken: het synchroniseren van lichaam en geest en dit te stabiliseren.
Han vergeleek het met een stok in de stroom. De stok staat voor de stabiliteit die je probeert te realiseren en de stroom is de beweging van je geest, die je ziet, opmerkt. Als de stok losschiet en meedrijft op de stroom, voel je de stroom niet meer; je beweegt mee, je bent afwezig, je bent bevangen door je gedachten. Helderheid van geest is wakker worden uit de bevangenheid. Je moet dus voortdurend de stok opnieuw in de stroom plaatsen en stabiliseren. Zeg maar tot je een stabiele rots in de branding bent.
Stabiliteit is een vredig verblijven. Dat is niet de afwezigheid van gedachten, maar ze zien zonder erin op te gaan, je toont enkel 'gastvrijheid'. Je moet overigens niet denken dat je die rots bent (in de branding), want dan ben je vredig in slaap, 'dwelling in the peace of shamatha'. Dat is wel een fijn gevoel, maar het gaat hier niet om rust, maar om wakker worden. Dus je moet de golven blijven zien en helder gaan zien zoals ze zijn. Dat is vipassana, helder zicht of de onderzoekende geest. Hierna volgde een hele fijne shamatha-meditatie en daarmee sloten we de lesmiddag af.
Van shamatha naar vipassana
Zondag gingen we verder in op vipassana. Hierbij werd opgemerkt dat je eigenlijk voortdurend een 'commentator' of een 'voice-over' hebt die al je gedachten of dingen die je waarneemt, begeleidt en dat we geneigd zijn meer op deze commentator af te gaan dan op de werkelijkheid om ons heen. In shamatha negeer je deze voice-over en probeer je in heel intiem contact te komen met je zintuiglijke waarnemingen van de omgeving. Daarom is het ook beter te mediteren met de ogen open. Je wilt immers wakker, alert zijn. Als je niet ingaat op je gedachten, maar telkens je focus bij een opkomende gedachte weer richt op je ankerpunt, krijg je meer ruimte, waardoor je beter kan onderzoeken of 'zien zonder deze commentator of voice-over'. Je doet in feite een stapje achteruit, je zit er niet meer middenin.
Dus het resultaat van shamatha is onbevangenheid en vipassana is de onderzoekende geest, nieuwsgierigheid naar: wat is dit nou eigenlijk?
Om goed fysiek present te zijn in het moment werd de meditatie ook afgewisseld met een loopmeditatie. Dat ging uiterst traag, wat eerst tot wat frustratie en vervolgens tot berusting leidde en onder het lopen kwamen er ook een heleboel gedachten op. Dat bleek juist de bedoeling te zijn, teken dat je goed wakker was.
Samsara is de wereld zoals die aan ons verschijnt vanuit egocentrisch perspectief, dingen denkend als dat we 'recht hebben op geluk' en 'ik hier en dat daar’.
Nirvana is de wereld zien vanuit een niet-egocentrisch perspectief, dus vrij van verduisteringen. Het ontbreken van onderscheid tussen: 1) de ervaarder; 2) het object dat ervaren wordt en 3) het ervaren zelf (de interactie). Je kan dit, dat er even geen onderscheid meer is, bijvoorbeeld ervaren wanneer je muziek aan het maken bent en hier helemaal in opgaat. Je geeft jezelf dan volledig over, je zit in de flow. Het zijn de momenten waarop we zonder terughouden handelen, dat is het moment dat je ontwaakt bent. Maar het moment van ontwaken kun je zelf niet meemaken want zodra je je dat realiseert (denkt) ben je weer terug in je gedachten.
Wiek vertelt:
De loopmeditaties zijn me erg goed bevallen. Behulpzaam was het beeld van de stok die in de bedding van het water wordt vastgezet, zoals dat door Han de Wit werd uitgelegd. Het water stroomt erlangs maar de stok blijft stevig op zijn plek in het water staan. Zolang het zo blijft, zolang ik geconcentreerd blijf, kan ik het water zien en voelen stomen, kan ik mijn gedachten en gevoelens op zien komen en voorbij zien gaan. Verlies ik mijn concentratie, mijn rust, dan laat ik me meenemen door mijn gedachten, door mijn gevoelens. De stok stroomt mee met de stroom. Ik ga op in de stroom en wordt er één mee.
In het verleden ging mijn aandacht bij loopmeditaties vaak vooral naar het voetenwerk en kwamen er snel vragen als: wikkel ik mijn voeten wel genoeg af? Of: moet ik m’n stappen niet wat kleiner of juist groter maken? En ook liet ik me snel afleiden door wat er om me heen gebeurde.
In het voorbije weekend was er meer aandacht voor heel mijn lichaam en dus ook voor het afwikkelen van mijn voeten. En tegelijk stond ik open voor wat er in de ruimte om me heen te zien en te horen was. Ik was meer ontspannen en aandachtig.
Willeke vertelt:
Dit weekend over shamatha en vipassana deed me denken aan de beoefening van zen. Er waren lange stiltes. Zacht maar stevig gaf Han instructies over de juiste houding en het laten rusten van de aandacht op de adem als object van meditatie. Opmerken dat je in gedachten bent geraakt is een moment van ontwaken, en biedt vrijheid om terug te keren tot de adem.
Han heeft een heldere en rustige manier van lesgeven. Een paar van de dingen die me daarvan zijn bijgebleven:
- Vragen behoeven niet altijd een direct antwoord maar kunnen als vraag richting geven aan ons onderzoek naar de werking van onze geest.
- Intelligentie vergt een samengaan van onze vermogens tot waarnemen en conceptualiseren.
- Als we visualiseren is dat weliswaar een activiteit van de geest, maar met het oproepen van (beelden van) boeddha’s en bodhisattva’s kan iets in onze oorspronkelijke boeddhanatuur gaan meeresoneren: het wekt aspecten van onze boeddhanatuur. Belangrijk is dat de visualisatie uiteindelijk ook weer oplost in de leegte.
- Han blijft steeds dicht bij de realiteit van onze ervaring. Het open veld van de ervaring, bijvoorbeeld als we helemaal opgaan in een bezigheid en daarin op ons best zijn, is daarin voor iedereen anders, ook voor mensen die de verlichting hebben bereikt.
Wat een lesweekend met me heeft gedaan merk ik vaak pas na thuiskomst.
Het was bijzonder en heeft me diep geraakt.