Een leven lang thangkaschilderen samengevat. Binnenkort zal het thangkaboek van Marian van der Horst het levenslicht zien. Dit leek mij bij uitstek het moment om haar te interviewen over het maken van dit boek.
Marian ontvangt mij in haar kleine atelier/studio in haar sfeervolle lichte appartement boven het Jewel Heart-centrum in Nijmegen. Hier woont zij inmiddels alweer tien jaar naar alle tevredenheid. Ze is goed voorbereid: de tekentafel ligt bezaaid met ordners met daarin alle afbeeldingen, aantekeningen en stukken tekst in diverse fases. Het is indrukwekkend en meteen wordt al duidelijk hoeveel voorwerk er gedaan is om uiteindelijk het boek te kunnen schrijven en uit te brengen. Marian heeft zo'n anderhalf jaar gewerkt aan haar magnus opus over de honderden thangka's die zij in haar leven (veelal in opdracht) heeft geschilderd.
Hoe kwam je op het idee om dit boek te gaan maken?
"Degene die de eerste aanzet gaf was Ron Twisk. Hij vroeg: 'Marian, wat doe je eigenlijk met al jouw kennis voor als jij er niet meer zal zijn? Hoe sla je dat op?' En ik zei: 'Nou, er is genoeg gebeurd. Al die lezingen die ik heb gegeven en al mijn ordners met verzamelde informatie enzo, daar kan men alles in vinden.’ Maar Ron vroeg door: ‘En iets persoonlijkers?' Mijn Russische leerlingen hadden ook al zoiets gevraagd: ‘Laat je iets achter? En hoe?’
Ik had er eigenlijk nog niet zo bij nagedacht, dat dat belangrijk zou kunnen zijn. Ik heb het altijd terzijde geschoven. Een opvolger heb ik niet kunnen vinden, na herhaalde pogingen, jammer genoeg. Maar ik heb ook niet kunnen voorzien dat ik zo snel zelf niet meer zou kunnen schilderen. Pas toen dat duidelijk werd, dacht ik: en wat nu? Nou ja, goed, dat boek!
En inmiddels [april 2021] hebben zo'n honderd mensen het boek al besteld. Hopelijk lukt het ook om het beschikbaar te stellen voor de Jewel Heart-sangha in Amerika en Maleisië, en mijn leerlingen in Rusland. Zij hebben al aangeboden om het boek in het Russisch te vertalen."
Gega Lama
"Het begon natuurlijk met de wens om het te gaan doen. Daarna dacht ik: hoe kan ik dat het beste doen? Gebruikmakend van de vele foto's, gemaakt door goede fotografen, die ik van mijn thangka's heb. Als uitgangspunt heb ik mijn thangkaschilder-leraar Gega Lama genomen. Hij heeft mij gedurende acht jaar opgeleid in Huy, België. Ik was destijds begonnen bij Andy Weber. Na een jaar zei hij: 'Marian, jij moet naar een meesterschilder.' En zo kwam ik bij Gega Lama terecht. Via een vertaler kon ik hem altijd vragen stellen en ik nam stapels tekeningen mee naar de volgende cursus en die keek hij dan na. Ik dacht dat ik best een mooie tekening gemaakt, maar dan ging hij met een rode ballpoint... Zijn boek The Principles of Tibetan Art heb ik helemaal gevolgd."
Een wondertje!
Dan vertelt Marian mij hoe zij begonnen is: "Eerst heb ik veel boeken en catalogi bestudeerd. In een half jaar tijd, of misschien wel langer, heb ik alle teksten zelf eerst met de hand geschreven. Daarna heeft Maria Botden, een Jewel Heart-sanghalid, het allemaal uitgetypt en veel ondersteuning geboden bij de tekstverwerking. Ik weet nog dat ik het haar vroeg en zij binnen een kwartier antwoord gaf: 'Ik doe het! Ik vind het heerlijk!' Voor haar is het heel leuk geweest om hieraan mee te werken. Zij heeft er zo mooi, zo devoot aan meegewerkt. Dan zei ik: 'Maria, ik heb weer een stukje tekst, ben je weer zover?' En zij: 'Ja hoor, kom maar op!' Ze zei ook dat ze er heel veel van heeft geleerd. Ik kan zelf heel snel nerveus worden als er iets misgaat, maar Maria heeft het op zich genomen om alles goed te organiseren.
Het is een wondertje geweest, steeds heb ik op een heel makkelijke manier mensen gevonden die mij geholpen hebben. Ik dacht: ik heb iemand nodig die het vertaalt naar het Engels, wie kan ik vragen? En toen zei iemand tegen me: Vincent Wuisman. Ik vroeg hem of hij wat stukken wilde vertalen, met het idee dat ik ook nog anderen zou vragen. Maar Vincent zei: ‘Ik wil alles vertalen, of niks!’ En ik dacht: dankjewel, Boeddha (lacht). Verbazingwekkend, daar had ik helemaal niet op gerekend. En hij maakt heel mooie vertalingen, heel bijzonder."
Hulp van de familie
"Daarna zocht ik nog iemand voor de lay-out van het boek. Mijn lieve dochter Lidwien zei: ‘Zal ik het eens proberen?’ En ze vond het steeds leuker worden en rakelde zodoende haar, ooit tijdens de opleiding geleerde, kennis weer op.
Mijn oudste broer heeft mij teksten toegestuurd over waar je op moet letten wanneer je een boek uitgeeft: zes pagina's handleiding. Hij heeft zijn eigen ervaring, opgedaan tijdens het uitgeven van een boek over de familie, met mij gedeeld. En iedere week belt hij me op om te vragen hoe het met het boek gaat.
Ook een andere broer, die in het begin alle foto's van mijn thangka's heeft gemaakt, is er nu bij betrokken. Dus al vier mensen uit de familie zijn ermee bezig (lacht). Dat vind ik heel leuk en bijzonder. Het is een heel fijne samenwerking geweest en het ging zo gemakkelijk allemaal. Ik heb vast hulp van boven gekregen...
Het leuke is dat een aantal van mijn kleinkinderen ook echt interesse hebben en me veel vragen stellen, bijvoorbeeld over een thangka van Witte Tara die ik gegeven heb. Ze vragen: 'En oma, hoe is het nou met het boek?'"
Driejarige retraite en symboliek
"In het boek staat ook alles over de heel grote thangka van de overleveringslijn die ik heb geschilderd in opdracht van Gelek Rimpoche. Het maken van die thangka was voor mij een driejarige retraite en was heel leerzaam. Al die voorbereidingen voor mijn thangka's hebben enorm geholpen bij het maken van dit boek. Ik heb veel tijd gestoken in informatie verzamelen over de symboliek in de thangka's.
Voor dit boek kon ik ook te rade bij de zoon van Gega Lama voor als ik onzeker was over een bepaalde boeddhafiguur. Het was soms een hele puzzel om uit te vinden tot welke categorie het behoorde, dharmakaya, samboghakaya of nirmanakaya. Of waar bepaalde symbolen voor stonden, zoals de olifant of garuda. Ik kon hem altijd bellen of mailen met vragen.
Ook vertel ik in het boek dat ik niet zomaar alle tantrische thangka's openbaar kan maken, omdat mensen daar toch meer uitleg bij nodig hebben. De meest kostbare, subtiele of precaire dingen moest ik achterwege laten, omdat het niet voor iedereen weggelegd is om dat onder ogen te krijgen. Daarom ben ik ook voorzichtig met mijn beschrijvingen van de thangka's."
Het is genoeg geweest
"En zo is alles dus gegaan. Het boek heeft zich langzaam maar zeker gewoon ontwikkeld. Het was voor mij heel fijn om te doen, als vervanging voor het schilderen van thangka's. Het is gewoon op een goed moment gekomen en ik heb er persoonlijk veel van geleerd. Achterin het boek heb ik geschreven dat ik hier en daar wat foutjes gemaakt zal hebben - misschien een paar grote fouten - of iets gemist, maar dat ik over het algemeen erg mijn best heb gedaan.
Schilderen was wat ik het liefste deed, maar ik kan het niet meer. De fijne motoriek is er niet meer. Dat te beseffen en toe te geven, was best moeilijk voor mij. Mijn laatste thangka was een heel eenvoudige en dat is nog gelukt. Maar daarna dacht ik toch: nee, stop, dit is het einde, het is genoeg geweest. Dat is het gekke, ik heb gewoon gedacht: oké, accepteer het nu maar. En ik mis het niet eens! Ik hoef het nu niet meer, dat schilderen. Zulke dingen vind ik zo wonderlijk, iets wat ik het allerliefste deed... Dag in dag uit, tekenen, schilderen. Tot zo'n kleine twee jaar geleden heb ik nog geschilderd.
Het hele proces van het maken alleen al is heel waardevol voor me geweest. Het maken van dit boek heeft me geholpen. Ik heb iets anders ervoor in de plaats gekregen."
Interview door Karin Wilbrink